Enerzijds geven we mensen zorg op maat, anderzijds beschermen we de samenleving.
Gedetineerden en geïnterneerden met een handicap hebben recht op zorg en ondersteuning. Het VAPH investeert op diverse manieren in deze kwetsbare doelgroepen. Want alleen met de juiste zorg kunnen zij opnieuw hun plek vinden in de samenleving.
Het VAPH heeft als overheidsorganisatie een maatschappelijke rol. Zo biedt het onder meer ondersteuning aan mensen met een handicap in de gevangenis. De juiste ondersteuning kan hen helpen om hun leven weer op het goede spoor te krijgen.
Vlaanderen telt daarnaast drie ‘forensische VAPH-units’. Die bieden zorg op maat aan geïnterneerden die uit een beveiligde context komen. Die forensische VAPH-units zijn medium-beveiligde omgevingen. Naast dag- en woonondersteuning bieden ze een therapeutisch behandelprogramma met het oog op terugvalpreventie en een re-integratie in de maatschappij.
Itinera van Orthopedagogisch Centrum Sint-Idesbald is er een van. Een gesprek met coördinator Lien Dumortier.
“Wij werken op het snijvlak van drie sectoren: de zorg voor mensen met een handicap, de geestelijke gezondheidszorg en de forensische sector”, vertelt Lien. “We hebben een dubbele rol: enerzijds geven we mensen zorg op maat, anderzijds beschermen we de samenleving. In onze forensische VAPH-unit behandelen we twintig mannen. Zowel hun problematiek als de strafbare feiten die ze pleegden, zijn heel divers.”
Beveiligde omgeving
“Een forensische VAPH-unit is een beveiligde omgeving, maar niet zo strikt als een gevangenis. Als een cliënt hier aankomt, kan hij nergens alleen naartoe. Gaandeweg versoepelen we het regime. Per cliënt bekijken we wat haalbaar is. We nemen geen onverantwoorde risico’s”, legt Lien uit. “We werken aan hervalpreventie en bieden kwaliteit van leven. Hoe beter mensen zich in hun vel voelen, hoe kleiner de kans dat ze nieuwe feiten plegen. Er is individuele therapie en groepstherapie. Ook het zoeken van een zinvolle dagbesteding of arbeidsactiviteit is belangrijk. Door de erkenning die geïnterneerden daarvoor krijgen, wordt hun lage zelfbeeld vaak wat opgekrikt.”
“Hoe beter mensen zich in hun vel voelen, hoe kleiner de kans dat ze nieuwe feiten plegen”
“Het doel is altijd doorstroming naar een zorgaanbieder. Een behandeling kan drie jaar of langer duren, maar het is niet de bedoeling dat mensen hier voor altijd blijven.”
“Itinera is een afdeling van OC Sint-Idesbald in Roeselare, maar we zijn gevestigd op de campus van Psychiatrisch Centrum Sint-Amandus in Beernem. We werken goed samen”, zegt Lien. “Onder meer met het interventieteam in geval van agressie en met de ambulante dienst Fides. Fides geeft psychiatrische behandeling aan mensen die seksuele feiten pleegden.”
Snellere toeleiding
Om geïnterneerden met een handicap sneller naar gepaste zorg toe te leiden, voerde het VAPH in 2019 de directe financiering voor deze doelgroep in. “Cliënten met een VAPH-erkenning die geïnterneerd zijn én in een beveiligde setting verblijven, kunnen een beroep doen op directe financiering voor geïnterneerden. Dat kan met het oog op een verblijf in een forensische VAPH-unit, of voor een budget om zorg in te kopen bij een vergunde zorgaanbieder”, vertelt Lien.
“Dankzij die directe financiering kunnen reguliere VAPH-voorzieningen de geschikte ondersteuning voorzien voor cliënten met een handicap én interneringsstatuut, bij wie vaak een zeer intense zorgnood aanwezig is.”
RTH in de gevangenis
Naast de forensische VAPH-unit biedt Itinera rechtstreeks toegankelijke hulp (RTH) in het Penitentiair Complex van Brugge. “We ondersteunen er zowel mannen als vrouwen, en zowel beklaagden, veroordeelden én geïnterneerden”, vertelt Lien. “De meeste mensen die we in de gevangenis begeleiden, hebben een verstandelijke handicap en/of een autismespectrumstoornis.”
“We delen onze expertise met de gevangenismedewerkers. Bijvoorbeeld over het zorglandschap, over sociaal-emotionele ontwikkeling, of over het gebrek aan zelfzorg bij sommige mensen met een handicap. Hoe benader je iemand met een verstandelijke handicap of autisme? Hoe kan je met kleine stapjes toch resultaat bereiken? We geven informatie, zodat er meer begrip komt.”
“Individuele cliënten helpen we door gesprekken en samen te zoeken hoe we handicapspecifieke ondersteuning kunnen bieden in de gevangenis. We begeleiden ook gedetineerden die onder toezicht bezoek van hun kinderen mogen ontvangen. En we bereiden intakes voor met mensen die de gevangenis mogen verlaten en een plek zoeken bij een zorgaanbieder. Soms gaan we zelfs mee op zo’n intakegesprek. We werken op maat.”
“Sinds vorig jaar hebben we ook een halftijdse autismecoach binnen het project rond autismevriendelijke gevangenissen. Daardoor werkt er nu voltijds iemand van Itinera in de gevangenis. Zo leren meer mensen ons kennen. We krijgen veel appreciatie, ook van bewakend personeel”, zegt Lien.
“We hebben met Itinera al een mooie weg afgelegd. Gedetineerden en geïnterneerden zijn een uitdagende doelgroep, maar het is dankbaar om vanuit een vrijwel uitzichtloze situatie toch iets moois op te bouwen. Onze cliënten hebben meestal weinig tot geen netwerk en veel bagage en trauma’s. Hen weer perspectief bieden, geeft voldoening.”
Hulp voor gedetineerden en geïnterneerden met een handicap
Zowel de federale als de Vlaamse overheid biedt begeleiding en ondersteuning aan gedetineerden en geïnterneerden.
- In de gevangenissen biedt het VAPH ondersteuning met dagbestedingsprojecten, rechtstreeks toegankelijke hulp en projecten als ‘autismevriendelijke gevangenis’.
- Enkele gevangenissen beschikken over een psychiatrische afdeling.
- In forensische psychiatrische centra verblijven geïnterneerden in een hoog-beveiligde omgeving.
- De drie forensische VAPH-units hebben een medium-beveiligde omgeving en verlenen zorg en behandeling op maat.
- Bij geregistreerde zorgaanbieders, psychiatrische ziekenhuizen en andere voorzieningen krijgen geïnterneerden gepaste begeleiding.
Had ik eerder geweten dat ik autisme heb, was mijn leven misschien anders gelopen.
Ongeveer een op honderd mensen heeft een autismespectrumstoornis (ASS). In de gevangenis zijn dat er zeker meer, al zijn er geen precieze cijfers.
Karel* is een van hen. Hij ontdekte tijdens zijn detentie dat hij ASS heeft. Hij krijgt begeleiding van Team Ontgrendeld.
* Om privacyredenen is Karel een pseudoniem.
U kunt het verhaal van Karel lezen in de juni-editie van het gratis VAPH-magazine Sterk.