Vergunde zorgaanbieders rekenen woon- en leefkosten apart aan. Het doel? Meer transparantie, meer keuzemogelijkheden en meer gelijkheid. Want voor mensen met een handicap die thuis of zelfstandig wonen, was het altijd al zo. Maar volgens onderzoek kan niet iedereen die kosten betalen. Hoe gaat de sector daarmee om?
We streven naar betaalbaarheid zonder in te boeten op kwaliteit.
Mensen met een handicap hebben net als iedereen woon- en leefkosten. Sinds 2021 rekenen zorgaanbieders die kosten apart aan. Zo betalen mensen die hun eigen lunch meebrengen bijvoorbeeld minder dan wie een warme maaltijd neemt. Of moet iemand die in een kleine kamer woont minder betalen dan iemand in een ruime studio. Het nieuwe systeem is eerlijker en zorgt voor meer gelijkheid. Maar onderzoek van het VAPH en de KU Leuven toont aan dat niet iedereen de tarieven kan betalen. En zorgaanbieders kunnen hun aanbod niet zomaar goedkoper maken.
Zorgaanbieder Ebergiste is bekend met het probleem. “Bij ons gaat het meestal om cliënten die relatief goed functioneren. Zij hebben een lichtere beperking en vaak een lager inkomen. Ze moeten soms de hand op de knip houden”, zegt algemeen directeur Luc Aelbrecht. “We merken dan dat ze besparen op persoonlijke zaken of op activiteiten.”
Griet Pitteljon, algemeen directeur van zorgaanbieder De Vijver, merkt op dat woon- en leefkosten voor alle cliënten zwaar wegen, omdat ze moeten rondkomen met een inkomensvervangende tegemoetkoming. Maar het meest gevoelig zijn de vervoerskosten voor cliënten die louter dagondersteuning inkopen. “Die lopen soms zo hoog op, dat cliënten er activiteiten voor laten”, zegt ze. “Heel jammer, want dat staat inclusie in de weg.”
Ook FOVIG, de federatie voor collectief overleg bij vergunde zorgaanbieders, pleit voor betaalbaar vervoer. “Wij weten dat gebruikers soms één dag per week minder naar een dagcentrum gaan om de vervoerskosten te vermijden”, zegt bestuurder Georges Goffin. “Maar dat betekent minder zorg en meer eenzaamheid. Daar moet een oplossing voor komen. Want zorgaanbieders kunnen die kosten ook niet dragen.”
Als mensen niet kunnen deelnemen aan activiteiten, staat dat inclusie in de weg.
De rol van het collectief overleg
Zorgaanbieders en het collectief overleg zoeken samen naar oplossingen. “Vanuit de visie en principes rond betaalbaarheid in de voorziening worden concrete afspraken gemaakt. Zo worden sommige kosten per gebruik aangerekend, voor andere gaat men uit van het gemiddeld gebruik of hanteert men een forfait”, zegt Goffin. “Het collectief overleg kijkt toe dat alleen de werkelijke kosten worden aangerekend en dat er geen cliënten in de problemen komen.”
“De inbreng van het collectief overleg bij de totstandkoming van de woon- en leefkosten is evenwel geen algemeen hoera-verhaal. Op sommige plaatsen liep het echt wel mis”, zegt Goffin. “Niet overal werden de kosten helder en open op tafel gelegd.”
Goede afspraken zijn cruciaal, blijkt ook uit de ervaringen van De Vijver. “Transparantie is belangrijk”, zegt Griet Pitteljon. “Zowel voor gebruikers als het collectief overleg. Drie keer per jaar zoomen we samen met het collectief overleg in op de woon- en leefkosten. Met de stijgende prijzen is dat nodig.”
Marc Cautreels maakt deel uit van dat collectief overleg in De Vijver. “Wij zijn sterk betrokken”, zegt hij. “Eén keer per jaar nemen we alle facturen van de woon- en leefkosten in detail door en we worden betrokken bij de bepaling van de voorschotten. Ook bij het onderzoek naar zinvolle investeringen worden wij dikwijls betrokken, net als bij het onderzoek naar mogelijke besparingen. We doen dat secuur, met oog voor kwaliteit. We kiezen niet altijd zomaar voor de laagste kost.”
”Financieel directeur Sigried Molkens van De Vijver is het daarmee eens. “Meer nog dan vroeger verkennen we voortdurend de markt”, vertelt ze. “Alle leveranciers vragen we om de beste prijs, wat loont. Zo hebben we vorig jaar duizenden euro’s bespaard. Maar zoals Marc zegt, boeten we nooit in op kwaliteit.”
Betaalbaarheid via samenwerking
Ebergiste sloeg de handen in elkaar met sociale huisvestingsmaatschappij Volkshaard om betaalbaar wonen mogelijk te maken. Op hun vernieuwde site De Rank kunnen mensen zelfstandig wonen. Er is zorgpersoneel aanwezig voor wie begeleiding of verzorging nodig heeft.
Samenwerking zorgt ervoor dat mensen een studio kunnen huren op basis van hun inkomen.
“De grond gaven we in erfpacht aan de sociale huisvestingsmaatschappij, die de bouwkosten droeg voor de woonunit. En wij betaalden de extra kosten voor handicapspecifieke infrastructuur en de gemeenschappelijke ruimtes”, legt Luc Aelbrecht uit. “Op die manier kunnen cliënten een studio met een eigen adres huren bij de sociale huisvestingsmaatschappij op basis van hun inkomen. Omdat ze daar gedomicilieerd zijn en niet bij Ebergiste, behouden ze ook hun integratietegemoetkoming.”
Er wordt ook samengewerkt met het lokaal bestuur. “Omdat wij willen dat de woningen van De Rank worden voorbehouden aan mensen met een beperking, stelden we een doelgroepenplan op met de gemeente”, gaat Aelbrecht verder. “We spraken met de sociale huisvestingsmaatschappij ook af dat er altijd een koppeling is tussen wonen en zorg. Goede afspraken zijn nodig en zouden best wettelijk verankerd worden”, meent hij.
Tegemoetkomingen en eerlijke rechten
Griet Pitteljon van De Vijver wijst ook op het belang van de integratietegemoetkoming voor mensen met een handicap. “Die tegemoetkoming wordt vaak als een inkomen bestempeld, terwijl ze dient om de kosten van de handicap te dekken. Doordat dit toch als een inkomen wordt beschouwd, kunnen cliënten met financiële problemen niet aankloppen bij het OCMW, bijvoorbeeld voor een huursubsidie.”
Marc Cautreels treedt haar bij. “Mensen verliezen vaak 28% van hun integratietegemoetkoming, gewoon omdat ze in een voorziening wonen. Daarnaast hebben ze geen recht op het sociaal tarief voor energie of op het verlaagd btw-tarief voor elektriciteit. Waarom moet mijn zoon met een beperkt inkomen voor die dingen meer betalen dan iemand die niet bij een zorgaanbieder woont?”, vraagt hij zich af.
De Vijver probeert ook extra middelen aan te boren. “Zoals giften en fondsenwerving”, vertelt Pitteljon. “We tekenen ook geregeld in op projecten en we betrekken de buurt waar mogelijk om extra participatiekansen te creëren zonder zware kosten.”
“Daarnaast gaan we ook na of onze cliënten al hun rechten gebruiken. En ook kleine dingen maken het verschil”, meent Griet Pitteljon. “Zo heeft de stad Antwerpen de A-kaart, waarmee mensen met een beperkt inkomen korting en voordelen krijgen, bijvoorbeeld om te gaan zwemmen of deel te nemen aan culturele activiteiten. Alle beetjes helpen. Want de inflatie weegt niet alleen op de cliënten, maar ook op zorgaanbieders.”
Vanuit de visie en principes rond betaalbaarheid in de voorziening worden concrete afspraken gemaakt. Zo worden sommige kosten per gebruik aangerekend, voor andere gaat men uit van het gemiddeld gebruik of hanteert men een forfait.
Een website om woon- en leefkosten te vergelijken
Elke zorgaanbieder berekent de woon- en leefkosten anders. Dat maakt het voor cliënten moeilijk om de kosten bij zorgaanbieders te vergelijken.
FOVIG wil dat probleem verhelpen met een site die ontworpen en getest is in samenwerking met verschillende zorgaanbieders. “Op een webpagina kunnen mensen drie gegevens invullen: de voorziening die ze op het oog hebben, de gemiddelde frequentie van hun dagondersteuning en van hun woonondersteuning. Op basis daarvan geeft de tool een minimum- en een maximumprijs, met uitleg over de specifieke afspraken rond woon- en leefkosten”, zegt Georges Goffin.
De website is nu in verdere ontwikkeling met de steun van het VAPH. In de loop van volgend jaar wordt de site gelanceerd.
Foto's © Filip Erkens
Persoonsvolgend budget
Het persoonsvolgend budget (PVB) is een budget op maat waarmee u zorg en ondersteuning kunt inkopen.
Woon- en leefkosten
Alle houders van een persoonsvolgend budget die gebruikmaken van ondersteuning door een vergunde zorgaanbieder moeten vanaf 1 januari 2021 woon- en leefkosten betalen.